1. ÜNİTE: GÜNEŞ, DÜNYA VE AY

[admin]

Aşağıdaki özet yeni müfredata göre basılan MEB ders kitabından alınmıştır.

Anahtar Kavramlar
Güneş’in yapısı ve dönme hareketi
Ay’ın yapısı
Ay’ın dönme ve dolanma hareketi
Ay’ın evreleri
Güneş, Dünya ve Ay’ın birbirine göre hareketleri

Güneş’in özelliklerini merak ediyor musunuz? Güneş’in şekli, yapısı ve hareketleri hakkında ne gibi tahminlerde bulunabilirsiniz? Tahminlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
Güneş, evrendeki yüz milyarlarca yıldızdan biridir. Ama Güneş’in Dünya için önemi çok büyüktür. Çünkü Güneş, Dünya’da yaşayan tüm canlıların ısı ve ışık kaynağıdır.
Güneş, kendi adını taşıyan sistemin en önemli parçasıdır. Bu sisteme Güneş sistemi adı verilmektedir.

Güneş gerçekte orta büyüklükte bir yıldızdır. Gece gökyüzünde gördüğünüz yıldızların birçoğu Güneş’ten daha büyük ve daha parlaktır. Bunlar Dünya’dan çok uzakta oldukları için küçük görünürler.
Güneş, sıcak gazlardan oluşur ve en çok hidrojen gazı içerir. Güneş’te ayrıca bir miktar helyum ve çok az miktarda oksijen, demir, magnezyum gibi maddeler de bulunur.

Güneş’in fotoğraflarını incelediğinizde küresel bir şekli olduğunu görürsünüz.
Dünya’nın katmanlı bir yapıya sahip olduğunu 4. sınıf fen bilimleri dersinde öğrenmiştiniz. Güneş’in yapısını gösteren aşağıdaki görseli incelerseniz Güneş’in farklı katmanları olduğunu görürsünüz.

Güneş’in merkezinde çok sıcak ve çok yoğun olan çekirdek bulunur. Güneş’in enerjisi de burada açığa çıkar. Güneş’in gözümüzle gördüğümüz katmanı ışık küredir. Işık kürenin üzerinde de renk küre ve taç küre adlı iki katman bulunur. Normalde bu katmanları göremeyiz. Bu katmanlar bazı özel teknolojik araçlar kullanılarak incelenir. Ayrıca tam Güneş tutulması sırasında renk küre ve ışık küre katmanları bazı özel araçlarla da gözlemlenir.
Dünya, diğer gezegenler ve Güneş sistemindeki tüm gök cisimleri, Güneş’in çevresinde dolanır. Güneş de diğer gök cisimleri gibi kendi çevresinde döner.
Güneş’in büyüklüğü hakkında neler söyleyebilirsiniz? Yandaki görseli incelediğinizde Güneş ve Dünya’nın büyüklüğü hakkında az da olsa size bir fikir verebilir.

Güneş, Güneş sistemindeki en büyük gök cismidir. Öyle ki 1.300.000 tane Dünya’yı içine alabilir. Güneş’in çapı Dünya’nın 109 katıdır. Bu büyüklük karşılaştırmasını göz önüne alarak siz de Güneş’i temsil eden bir model yapmak için aşağıdaki etkinliği yapınız.

Dünya’mızın Uydusu Ay

Bir gezegenin etrafında dönen herhangi bir cisme uydu denir. Dünya’nın uydusu olan Ay da Dünya’nın çevresinde dolanır. Ay’ın çapı Dünya’nın çapının dörtte biri kadardır. Son yıllarda yapılan incelemelerde Ay yüzeyinde atmosfer tabakası olarak adlandırılan ince bir gaz tabakası bulunduğu tespit edilmiştir. Ay’da yaşam da yoktur. Ay’ın Dünya etrafında dolanma süresi yaklaşık 27,3 Dünya gününe denk gelir. Ay’ın ekvator çapı 3476 kilometredir.

Yaz gecelerinde çimenlere uzanıp gökyüzüne baktığınızda Ay’a gidebilmeyi ve onun üzerinde yürümeyi hiç hayal ettiniz mi? Teknolojideki ilerlemelerle belki bir gün bu hayalinizi gerçekleştirebilirsiniz.
Ay’ın yeryüzünden her zaman aynı yüzünü gözlediğimizi biliyor muydunuz?
Peki neden Ay’ın hep aynı yüzünü görürüz?
Zaman zaman Ay’ı gözlemlerken yüzeyinde gördüğünüz koyu renkli lekeler, geniş ve düz alanlardır. Çok önceleri bu görüntüler bir insan yüzüne benzetilmiş ve “aydaki adam” olarak adlandırılmıştır.
Bulutsuz bir gecede gökyüzüne baktığınızda Ay’ı görebilirsiniz. Bir cismi görebilmeniz için
o cismin ışık kaynağı ya da bir ışık kaynağı tarafından aydınlanmış olması gerekmez mi? Yapılan gözlemlere ve incelemelere göre Ay’ın küre biçiminde ve ışıksız bir gök cismi olduğunu söyleyebiliriz. Öyleyse Ay, yeryüzünden görünmesini sağlayan ışığı nereden alıyor? Dünya’mızı da Ay’ı da aydınlatan bu ışık kaynağı Güneş’tir.
Dünya’nın dönme ve dolanma hareketlerini hatırlayınız. Ay’ın da hareketli olduğunu düşünür müsünüz? O hâlde Ay nasıl hareket eder?

Ay, Dünya gibi kendi etrafında dönerken aynı zamanda Dünya etrafında da dolanmaktadır.
Zaman kavramı olarak ay ise 1 yılın 28, 29, 30 ve 31 gün arasında değişen 12 farklı zaman dilimidir. Bir yıl, Dünya’nın Güneş çevresindeki dolanma süresidir. Bir yıl 12 aydan oluşur.

Ay’ı her zaman gökyüzünde görebilir misiniz? Ay, gökyüzünde hep aynı şekilde mi görünüyor? Aşağıda gördüğünüz fotoğraflar Ay’a aittir. Farklı zamanlarda çekilen fotoğraflarda Ay neden farklı şekillerde görülüyor?

Yeni ay, İlk dördün, Dolunay, Son dördün, Yeni ay

Ay’ın görünümünde meydana gelen değişiklikleri dikkatlice inceleyiniz. Ay’ın bir süre sonra başlangıçtaki hâline döndüğü dikkatinizi çekti mi? Ay’ın değişik şekillerde görünmesinin Dünya etrafındaki dolanımıyla ilgisi var mıdır? Tahminlerinizi arkadaşlarınızla tartışınız.

Dünya’dan baktığımızda Ay’ın aydınlık görünen yüzü belli şekillerde görünür. Buna Ay’ın evreleri denir. Ay’ın 4 ana, 2 ara evresi vardır. Ay’ın ana evreleri yaklaşık 1 hafta sürer. Ay’ın ana evreleri yeni Ay, ilk dördün, dolunay ve son dördündür. Ara evreleri ise hilal ve şişkin aydır.

Ay Güneş ile Dünya arasında kaldığında onu göremeyiz. Çünkü Ay’ın ışık almayan yüzü Dünya’ya dönüktür. Ay’ın bu durumuna yeni ay denir.
Yeni ay durumundan bir hafta sonra Ay’ın ışık alan yüzünün yarısı Dünya’dan D harfi şeklinde görülür. Ay’ın bu görünümüne ilk dördün denilir.
İlk dördünden bir hafta sonra Ay’ın ışık alan yüzünün tamamı Dünya’dan görülür. Bu durumda Ay, dolunay hâlindedir.
Dolunay hâlinden bir hafta sonra Ay’ın ışık alan yüzünün yarısı ters D harfi gibi görünür. Ay’ın bu görünümüne de son dördün denilir.
Hilal evresi Ay, Güneş’in doğusunda olduğu zamanda görülür. Dünya’dan bakıldığında Ay ters “C” harfi veya “C” harfi gibi görünür.
Şişkin ay, Ay’ın ilk dördün evresi ile dolunay evresi veya dolunay evresi ile son dördün evresi arasında görülen ara evredir.
Ay’ın evrelerinin görülme nedeni olarak Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketi ve Güneş’ten aldığı ışığı yansıtması gösterilebilir.

Ay’ın hareketlerini Dünya’nın hareketlerine benzetebilir misiniz?
Yaptığınız etkinlikte Ay ve Dünya’nın kendi çevrelerindeki ve her ikisinin birlikte Güneş etrafındaki hareketlerini canlandırdınız. Ay, Dünya gibi kendi etrafında dönerken aynı zamanda Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında da dolanmaktadır. Dünya da hem kendi etrafında dönmekte hem de Güneş etrafında dolanmaktadır.
Ay, Dünya etrafındaki dolanımını ve kendi etrafındaki dönüşünü 27,3 günde tamamlar. Bu sürelerin birbirine eşit olması, Dünya’dan bakıldığında Ay’ın daima aynı yüzünün görülmesine neden olur.

Yukarıdaki görseli incelediğinizde Dünya’nın Güneş etrafında dolanmasını görebilirsiniz. Dünya’nın kendi etrafında ve Güneş etrafında dönüş yönü saatin dönme yönünün tersidir.
Ay, kendi etrafında Dünya gibi saat yönünün tersine dönmektedir. Dünya etrafındaki dolanımı da yine saat yönünün tersidir. Ay, Güneş etrafında Dünya’mız ile birlikte saat yönünün tersi yönünde dolanmaktadır.


1. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI

A. Aşağıdaki cümlelerin başındaki noktalı yerlere cümlelerin ifade ettiği bilgi doğru ise “D” yanlış ise “Y” harfi yazınız.

(....) 1. Ay’ın sürekli değişik yüzünü görürüz.
(....) 2. Dolunay evresinde Ay’ın Dünya’ya bakan yüzü tamamen görünür.
(....) 3. Ay, Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında dolanır.
(....) 4. Dünya, Güneş’ten daha büyüktür.
(....) 5. Yeni ay evresinde Ay görünmez.

B. Aşağıdaki cümlelerin noktalı yerlerine verilen sözcük veya sözcük gruplarından uygun olanı yazarak cümleyi tamamlayınız.
DÜNYA, KÜRE, GÜNEŞ, AY, HAVA, DÖNME HAREKETİ, GÜNEŞ, DÜNYA, KENDİ, DÜNYA, GÜNEŞ

1. Güneş, Dünya ve Ay’ın şekli ..................ye benzer.

2. Dünya kendi etrafında ......................... ......................... yaparken aynı zamanda da Güneş etrafında dolanır.

3. Ay, Güneş ve Dünya arasındaki büyüklük sıralaması büyükten küçüğe doğru; ........................ , ......................... ve ......................... şeklindedir.

4. Ay kendi etrafında dönerken aynı zamanda da .....................nın etrafında dolanır.

5. Ay, .................. etrafındaki dönüşünü yaklaşık 27,3 günde tamamlar.


C. Aşağıdaki soruların doğru cevabını işaretleyiniz.
1. Ay’ın hareketleri ile ilgili olarak hangileri söylenebilir?
I. Kendi çevresinde döner.
II. Dünya’nın çevresinde dolanır.
III. Güneş’in çevresinde dolanır.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) II ve III
D) I, II ve III

2. Ay’ın şeklini her zaman aynı göremeyiz. Bunun nedeni aşağıdaki seçeneklerin hangisinde açıklanmıştır?
A) Ay’ın ışık kaynağı olmayışı
B) Ay’ın Güneş’ten aldığı ışığı yansıtması
C) Ay’ın kendi çevresinde dönmesi
D) Ay’ın Güneş çevresinde dolanması

3. Yeni aydan başlayarak her gece Ay’ın resmini yapan çocuk, bu resimleri sıralıyor. Buna göre resimlerdeki Ay’ın evreleri hangi sırayı takip etmelidir?
A) Yeni ay -dolunay -ilk dördün -son dördün
B) Yeni ay -son dördün -ilk dördün -dolunay
C) Yeni ay -ilk dördün -dolunay -son dördün
D) Yeni ay -dolunay -son dördün -ilk dördün

4. Aşağıdaki tabloda bazı bilgiler verilmiştir. Bu bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyin.

(.....)Ay, Güneş’ten aldığı ışığı yansıtır.
(.....)Ay’ın kalın bir atmosferi vardır.
(.....)Ay’ın şekli küreye benzer.

5. Aşağıdakilerden hangisi Güneş’in katmanlarından değildir?
A) Işık küre
B) Taç küre
C) Renk küre
D) Hava küre


KONU KAZANIM KAVRAMA TESTİ ÇÖZMEK İÇİN TIKLA >https://www.kavramaca.com/forum/viewtop ... =137&t=119